کارکردهای فیزیولوژیکی بزاق
بزاق نقش بزرگی در حفظ سلامتی دهان داراست و همچنین در کار گوارش غذا نیز درگیر است . بزاق نقش خود را در حفره دهان به کمک ویژگیهای زیر انجام می دهد:
1- ویژگی لزج کنندگی بزاق و نگهداری از مخاط دهان
بارزترین کارکرد بزاق مرطوب نگه داشتن ولزج کردن مخاط دهان میباشد.گلیکوپروتئین ها و موکوئیدها یی که به وسیله غدد بزاقی ساخته می شوند، پوششی در دهان پدید می آورند که مخاط را علیه محرک ها یی همچون آنزیم های پرتئو لیتیک وهیدرولیتیک که در پلاک میکروبی وکارسینوژن های نیرومندی چون سیگار و مواد شیمیا یی یافته می شوند،محافظت می نماید. افزون براین محرکهای زیان بخش در بزاق رقیق شده و اثر آنها بر مخاط دهان کمتر می شود.
2- ویژگی پاکیزه کنندگی بزاق
مخاط و دندانها با یک لایه موسینی پوشیده شده اند که از انباشت شدن سطحی غذا ودیگرذرات بر روی آنها جلو گیری می کند. جریان فیزیکی بزاق، پیوسته این مواد اضافی را ازروی دندانها و مخاط شستشو داده و به سوی گلو جایی که سرانجام بلعیده میشوند،می راند.پاکیزه کردن دهان ازباکتریها به وسیله گلیکوپروتئین وIgA بزاقی که باعث به هم چسبیدن باکتریها می شوند، تسهیل می گردد.
3- ویژگی بافرینگ بزاق
عنصر بنیادین در بزاق که دارای نقش بافرینگ می باشد، بی کربنات است اگر چه فسفات و پروتئین ها نیز در بافرینگ بزاقی کا را ئی دارند. این ویژگی بزاق از دمینرالیزه شدن دندانها توسط اسیدهای ارگانیک پلاک جلوگیری می کند . همچنین سطوح مخاطی را از اسیدهای موجود در غذا محافظت می نماید.
4- ویژگی ضد میکروبی بزاق
چندین ما ده ضد میکروبی در بزاق وجود دارد که رشد باکتریا یی، قارچی و ویروسی را در دهان مهار میکنند طوری که باعث حفظ تعادل در فلورای طبیعی دهان می شوند و همچنین از احتمال تهاجم باکتریها و ویروسها در دهان جلوگیری می کنند و دفاع موضعی را علیه عفونت بالا می برند . این مواد شا مل ایمونوگلوبولین ها به ویژهS-IgA ،لاکتوفرین، لیزوزیم لاکتوپراکسیداز، سیستاتین و هیستدین می باشند.
5- ویژگی انعقادی و ترمیمی بزاق
آزمایش ها نشان میدهند که بزا ق می تواند لخته شد ن خون را شتاب بخشد . وجود فاکتور فعال کننده پلا کت (PAF) و پروتئین ها یی با فعا لیتهای هما نند فاکتورهای انعقا دی را در بزاق شناسا یی کرده اند. بزاق دارای شماری پپتید های فعال بیولوژیکی می باشد که دست کم دو تا ازآنها به نام فاکتورهای رشدی EGF وNGF می توانند در مراحل ترمیم زخم و حفظ یکپارچگی مخاط دها نی نقش داشته باشند.
6- کارکرد گوارشی بزاق
غذا برای اینکه بتوا ند به آسانی بلعیده شود باید در بزاق حل یا رقیق شود. بزاق دارای شماری آنزیم می باشد که توانا یی آغاز هضم غذا را دارد . از جمله این آنزیم ها لیپاز وآمیلازمیباشند. آمیلاز بزاق می تواند شکستن اولیه ملکول نشاسته را در حفره دهان انجام دهد . لیپاز با غلظت خیلی کمی در بزاق وجود دارد ، اما در بیمارانی که لیپاز پانکراسی ندارند، لیپاز بزاقی تنها آنزیم لیپولیتیک دستگاه گوارش خواهد بود.
7- حفظ یکپارچگی دندان
بزاق به چند روش دندان را محافظت می کند: بزاق مواد معدنی لازم را برای معدنی شدن دندان پس از رویش آن فراهم میکند، کلسیم و فسفات بزاق اثر اسیدی پلاک میکروبی را از بین برده و از حل شدن دندان جلو گیری میکند و بزاق یک لایه گلیکوپروتئینی روی دندانها می سازد که باعث کاهش سائیدگی دندانها در اثر عوامل سایش زا می گردد.
8- نقش بزاق در چشیدن و سخن گفتن
بزاق با حل کردن ذرات ریز غذایی و با پاکیزه کردن و شستشوی پی در پی آنها از جوانه های چشایی ، روی حس چشایی فرد تاثیر می گذارد . یک پروتئین بنام Gustin از بزاق جدا شده که می تواند در کارکرد چشایی نقش داشته باشد. بزاق همچنین با لزج کردن زبان و گونه ها بر سخن گفتن افراد اثرمی گذارد.
9- کارکرد دفعی بزاق
بزاق می تواند به عنوان جزئی از سیستم دفعی بدن همچون کلیه ،دستگاه تنفسی و عرق کار کند . دیده شده که برخی از داروها می توانند از راه بزاق ترشح شده و از بدن دفع گردند واین پایه واساسی برای کنترل وضعیت داروها در بدن از راه بزاق شده است.
(برگرفته شده از پایان نامه دکتری : سهراب بهروزی سال1377 )
Reffrences:
1. mandel ID,wotman S; Disease at salivary glands textbook 1976 ,PP; 32-53
2. Norman JED and Mcgurk M;color atlas and text of salivany glands diseases 1995,PP; 13-58
3. Roth GI and calmes R; oral Biology text book 1981, PP; 196-252
4. Dejone Ma and vanderhoven JS; the growth of oral Bactria on saliva.
J Dent res1987, 6; 498-505
5. Beazells JM; Re- examination at the stomach in the digestion of carbohydrate and Protein; AM J physiol 1981;132;42-50
6. Kelentey BA, kozmaJ, and Fekete I; Excretion of Fluoro quinolones into saliva. Fogorvsz1995,88(9);293-7