پیشگیری در دندانپزشکی
بهبود وضعیت دهان و دندان و حفظ سلامت آن از راه درمان،نیاز به هزینه بالايي دارد. تنها راه پیشرفت و گسترش سلامتی دهان و دندان برای همه افراد جامعه، کاهش شیوع بیماریهای دندان با روش پیشگیری است. روش پیشگیری، ارزان،بدون عوارض،دربرگیرنده سلامتی کامل و همه گیر است.
دو بیماری عمده دهان و دندان، پوسیدگی و بیماریهای لثه می باشد که در زیر روش پیشگیری از این دو بیماری آمده است:
پوسیدگی
چهار عامل میزبان(دهان و دندان) ، میکروب،غذا و زمان با هم چرخه پوسیدگی را فعال می کنند و سبب پوسیدگی دندانها می شوند که اگر بتوان یکی از این عوامل را از چرخه پوسیدگی حذف کرد،پوسیدگی متوقف می شود!
پژوهش ها در اسکیموها میزان بسیار پایین پوسیدگی را نشان می دهد ولی در نواحی با مصرف شیرینی بالا،میزان پوسیدگی بالاست.پوسیدگی زاترین ماده غذایی ساکاروز(قند و شکر) می باشد که تولید دکستران کرده و سبب چسبندگی بالای پلاک می شود. قندهای گلوکز،فروکتوز و مالتوز نیز ایجاد پوسیدگی می کنند ولی قند شیر(لاکتوز) پوسیدگی کمتری ایجاد می کند.به طور کلی قندهای طبیعی موجود در شیر و میوه ها به عنوان مواد پوسیدگی زا در نظر گرفته نمی شوند بلکه عامل اصلی پوسیدگی، قندهای مصنوعی است.
غذاهای نشاسته ای مانند سیب زمینی پخته،نان و برنج از میزان پوسیدگی زایی کمی برخوردارند ولی نشاسته خالص و همراهی آن در شیرینی،پوسیدگی زاست.
تولید اسید،2 دقیقه پس از خوردن شیرینی ها آغاز و تا 20 دقیقه پس از آن ادامه دارد.هرچه مواد قندی بیشتر خورده شود،اسیدی بودن بزاق هم بیشتر ادامه می یابد.
تصحیح عادات غذایی: خوردن مواد قندی غیر ضروری(مانند کیک و شیرینی) را باید کاهش داد و همچنین باید دفعات مصرف را در طی روز کاهش داد.باید تلاش کرد در بین وعده های غذایی شیرینی نخوریم.می توان شیرینی لازم را همراه صبحانه،نهار یا شام خورد.در بین وعده های غذایی بهتر است از میوه تازه،هویج،کاهو،نان و پنیر و آجیل استفاده شود.پس از خوردن شیرینی باید دندانها را مسواک زد و اگر مسواک در دسترس نیست،باید چندبار دهان را با آب شستشو داد.همچنین خوردن میوه یا پنیر می تواند اثراسیدی و پوسیدگی زایی مواد قندی را کاهش دهد.وجود کلسیم و فسفات در غذاهایی مانند پنیر و ماست نقش خنثی کننده(بافرینگ) را داراست.
عادات پسندیده غذایی را باید از کودکی در فرزندان پدید آورد.ترک عادت های نادرست کار آسانی نیست.بسیاری از مادرها خود علاقه به خوردن مواد قندی را در کودکانشان ایجاد می کنند مانند دادن آب قند،آب میوه شیرین شده و ...به کودک. اگر بتوانیم مواد قندی را درست استفاده کنیم و شیرینی های غیر ضروری را از برنامه غذایی خود برداریم ، می توان تا 70 درصد میزان پوسیدگی را کاهش داد و کاهش خوردن شیرینی، بهتر از مسواک،فلورایدتراپی و...در کاهش پوسیدگی کارایی دارد.
فلورایدتراپی: فلوراید یکی از مهمترین فاکتورهای کاهش پوسیدگی در بچه هاست.در بچه ها گاهی پوسیدگی آنقدر شدید می باشد که به راستی درمان و ترمیم آن به سختی انجام پذیر است و بنابراین بهترین راه پیشگیری و فلورایدتراپی است.خمیر دندانهای فلوراید دار می توانند پوسیدگی را کاهش دهند و بنابراین استفاده منظم و فراوان از آن پیشنهاد می گردد.البته کاربرد خمیر دندان فلوریددار از زمانی در بچه ها پیشنهاد می گردد که بتوانند آن را قورت ندهند.همچنین بچه ها می توانند از سن 6 سالگی از دهانشویه فلوراید بهره جویند که باید نخست دهان خود را شسته یا مسواک زده و سپس دهانشویه را به مدت یک دقیقه در دهان خود بچرخاند و تا نیم ساعت پس از آن چیزی نخورد یا نیاشامد.باید مراقب بود که کودک دهانشویه فلوراید را قورت ندهد که نوشیدن یک سر از آن اشکالی ندارد ولی اگر بیش از جند سر از دهانشویه را قورت دهد،دچار مسمومیت شده و باید به بیمارستان فرستاده شود،
فیشورسیلانت: بیشتر پوسیدگی های دندانی در کودکان از شیارهای روی سطح دندانی آغاز می گردد و بستن و مهر و موم کردن این شیارها در کودکان زیر 12سال که بهداشت دندانی پایین تری دارند،کمک فراواتی به آنها در پیشگیری از پوسیدگی می کند.
بیماریهای لثه
لثه سالم به رنگ صورتی،کاملاً چسبیده به استخوان و سطح پوست پرتقالی و غیر براقی دارد.عدم رعایت بهداشت دهان و دندان سبب انباشت پلاک میکروبی بر روی لثه و دندان شده که این پلاک ها به مرور به جرم دندانی تبدیل شده که به دنبال آن التهاب لثه و سپس بیماری لثه(ژنژیویت) پدید می آید.بیماری لثه سبب پرخونی و قرمزی لثه،براق شدن و خونریزی از لثه می شود.اگر بیماری لثه در این مرحله درمان نشود،بیماری پیشرفت کرده و تبدیل به پریودنتیت و پیوره می شود.پیامدهای بیماری لثه،خونریزی لثه،تحلیل لثه و استخوان،لقی و بوی بد دهان می باشد.
از دیگر دلایل بیماری لثه،رژیم غذایی پرقند می باشد چرا که سبب رشد میکروبها در دهان می شود.بیماری دیابت نیز به دلیل مشکلات عروقی که ایجاد می کند،بیماری لثه را تشدید می کند.همچنین در دوران بارداری نیز به دلیل به هم خوردگی هورمون ها در بدن و کاهش و بی توجهی به بهداشت دهان،بیماری لثه بیشتر دیده می شود.کسانی هم که تنفس دهانی دارند،به دلیل خشکی دهان بیماری لثه در آن بیشتر رخ می دهد.
پیشگیری از بیماری لثه: بهترین راه پیشگیری از بیماری لثه،رعایت بهداشت دهان و دندان می باشد.مسواک زدن و نخ کشیدن منظم،سبب ازبین رفتن پلاک میکروبی و بهبود وضعیت لثه می شود. اگر هنگام مسواک زدن از لثه خونریزی داشتید،مسواک زدن را کنار نگذارید،بلکه با افزایش میزان و دقت در مسواک زدن ،در بسیاری موارد التهاب لثه بهبود یافته و سلامتی آن برمی گردد. دهانشویه به ویژه دهانشویه آب نمک یا آب نمک و سرکه،کمک فراوانی به بهبودی و سلامت لثه می کنند.
هر سال باید نزد دندانپزشک رفته و درصورت نیاز جرمگیری کرد.جرمگیری با حذف پلاک میکروبی و سموم آنها،باعث حفظ سلامتی لثه و دندانها می شود.
اگر دندانها بی نظم هستند و کرودینگ دارند، باید با ارتودنسی درمان شوند چرا که بی نظمی دندانها سبب گیر غذایی و تجمع پلاک شده و همچنین بهداشت دندانها را سخت تر کرده و در نتیجه جرم و بیماری لثه بیشتر رخ می دهد.بیمارانی هم که تنفس دهانی دارند باید با ارتودنسی یا روش های دیگر درمان شوند تا کمتر دچار بیماری لثه شوند.
نوشتاری از دکتر سهراب بهروزی
کلینیک دندانپزشکی پارسا www.parsadentalclinic.com